ميراث فرهنگی در سالی که گذشت

ميراث فرهنگی در سالی که گذشت

لادن پارسی

سالی که گذشت برای ميراث فرهنگی به چند دليل بسيار با اهميت بود. نخست اينکه سازمان ميراث فرهنگی و گردشگری با هم ادغام شد، دوم اينکه بودجه اين سازمان مقداری افزايش يافت و بعد هم در سال گذشته چند فصل کاوش در مناطق باستانی با موفقيت انجام شد و ديگر اينکه در سال گذشته بر خلاف سال قبل آثار باستانی کمتری مورد تعرض قاچاقچيان عتيقه و عواملشان قرار گرفت يا سرقت شد.

.

.

ثبت پاسارگارد
در تيرماه سال ۸۳ کميته ميراث جهانی يونسکو پاسارگاد و ارگ بم را در فهرست ميراث جهانی ثبت کرد. قرار است در اجلاس سال ۸۴ که تيرماه آينده در آفريقای جنوبی تشکيل می شود گنبد سلطانيه را نيز در فهرست ميراث جهانی ثبت کند.
غرق چندين محوطه باستانی عيلامی و هخامنشی

دو سد سيوند در استان فارس و کارون ۳ در استان خوزستان بدون هماهنگی و اطلاع ميراث فرهنگی احداث شده و با آبگيری آنها تعداد زيادی محوطه های شناسايی شده و کاوش نشده اين مناطق درآب غرق شده و خواهد شد.
سد سيوند در منطقه تنگه بلاغی در فاصله ۸ کيلومتری محوطه ثبت جهانی شده پاسارگارد در استان فارس قرار دارد. به اعتقاد کارشناسان تنگه بلاغی محل عبورمهم ترين راه باستانی کشور يعنی راه شاهی است که به دستور داريوش هخامنشی ساخته شده و پاسارگارد را به تخت جمشيد و شوش متصل می کرده است.
باستان شناسان ايرانی و ايتاليايی در کاوش های نجات بخشی محوطه های پشت سد سيوند با کشف بقايای معماری دوره هخامنشی توانستند سبک معماری مردم در آن دوران را شناسايی کنند.
به نظر عليرضا عسگری سرپرست تيم مشترک کاوش ايران و ايتاليا نجات محوطه ها و آثار دورن تنگه بلاغی حداقل به چهارسال وقت نياز دارد، در غير اين صورت آبگيری سد سيوند بيش از نيمی از محوطه ها، بدون کاوش غرق خواهد شد.
عمليات نجات بخشی محوطه های باستانی تنگه بلاغی در دی ماه توسط باستان شناسان خارجی و داخلی انجام خواهد شد.
ساخت سد سيوند در دوران رياست جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی از سال ۱۳۷۱ در تنگه بلاغی و روی رودخانه پلوار آغاز شد و کارشناسان با توجه به آبرفتی و سست بودن خاک منطقه احتمال می دهند که جمع شدن آب در پشت سد و افزايش رطوبت هوا و بالا آمدن سطح آب های زير زمينی به مجموعه ثبت شده پاسارگارد صدمه بزند.
ساخت سد کارون ايذه نيز در دوران آقای رفسنجانی و بدون توجه به آثار باستانی آغاز شد. آبگيری اين سد از ۱۸ آبان سال۸۳ آغاز شد، اما با توافق پژوهشکده باستان شناسی سازمان ميراث فرهنگی و گردشگری و مسئولان سد کارون ۳، آبگيری تا پايان نجات بخشی آثار باستانی محوطه به تعويق افتاد.
باستان شناسان گروه نجات بخشی آثار اين منطقه که از مرداد ماه به کاوش پرداختند، توانسته اند شيرهای سنگی و سنگ قبرهای افراشته و تعداد زيادی آثار سفالی را از غرق شدن نجات دهند و با تمرکز بر گورهای منطقه زيرکوه و اشيای کشف شده در گورها به اطلاعاتی در باره زندگی عيلاميان در ۲۷۰۰ سال پيش از دست يابند.
محوطه های باستانی و آثار تاريخی چون زيگورات، چغازنبيل، شهر ساسانی جندی شاپور و ايوان کرخه در استان خوزستان واقع اند.

.

برای نجات تنگه بلاغی سه گروه باستان شناس به ايران می روند

کشف يک شهر زير زمينی

در تابستان ۸۳ در حوالی کاشان در شهر نوش آباد يک شهر زير زمينی سه طبقه کشف شد.ساکنان اين شهر که در ۸ کيلومتری کاشان قرار دارد، به هنگام حفر چاه فاضلاب در زير زمين به فضاها و دالان هايی برمی خوردند که وجود آنها در اعماق زمين تعجب آور بود. از همين رو مردم و شهردار اين شهر در تماس با مسئولان ميراث فرهنگی خواستار بررسی اين حفره ها و دالان ها شدند.
کارشناسان پس از يک ماه حفاری و کاوش باستان شناسی توانستند يک شهر زير زمينی با سه طبقه سازه که از دالان ها، پلان ها و فضاهای معماری مختلفی تشکيل شده بود، شناسايی کنند.
سازه های طبقه اول در ارتفاع ۵/۲ متری و طبقه سوم در ارتفاع ۱۸ متری زير زمين قرار گرفته است و ارتفاع هر طبقه از شهر نزديک به ۱۸۰ سانتيمتر است.
کارشناسان بر اين گمان اند که ساکنان اين منطقه از بيم حمله دشمنان، اين شهر را در اعماق زمين ساخته اند تا در صورت ضرورت در آنجا پناه بگيرند.

سکونت يک ميليون ساله انسان در ايران
با کشف سه دندان انسان از نوع هوموارکتوس يا نخستين انسانهای راست قامت متعلق به يک ميليون سال پيش در منطقه فسيلی مراغه، شواهد احتمال سکونت انسان در ايران از ۱۰۰ هزار سال به يک ميليون سال افزايش يافت.
انسانهای هوموارکتوس حدود يک تا يک و نيم ميليون سال پيش در غارها می زيسته اند، شکارگر بوده اند و کشف آتش کار آنها بوده است.
در بررسی های ديرين شناسی در منطقه فسيلی مراغه کارشناسان تاکنون قطعاتی از فسيلهای حيوانات عظيم الجثه ای مانند اسب، زرافه، کرگدن و فيل متعلق به يک ميليون سال پيش پيدا کرده اند.
.
اجساد مدفون در ديوار ارگ بم
با ادامه عمليات نجات بخشی ارگ بم که در زلزله دی ۱۳۸۲ به شدت آسيب ديد، کارشناسان در نقاط مختلف ديوارها و حصارهای ارگ بم بقايای اجساد ۶۲ کودک و نوزاد کفن پوش برخوردند. پس از تحقيقات کارشناسان اعلام کردند اين اجساد متعلق به دوره قاجاريه و زمانی است که نصرالدوله فرمانفرما مشهور به شاهزاده فيروز ميرزا ارگ بم را محاصره کرده بود.
.
استرداد لوح های هخامنشی

بازگرداندن سيصد لوح گلی متعلق به دوران هخامنشی از آمريکا يکی از اتفاقات مهم در حوزه ميراث فرهنگی در سال ۸۳ بود. اين لوحها بخشی از ده هزار لوح کامل و قطعات لوح های سفالی است که باستان شناسان دانشگاه شيکاگو در سال ۱۹۳۳ از محوطه تخت جمشيد به دست آوردند.
در اين لوح ها جزيياتی از تشکيلات و سازماندهی اداری دوره هخامنشی و تغذيه روزانه کارگران محوطه تخت جمشيد در حدود ۵۰۰ سال قبل از ميلاد در دوران حکومت داريوش اول به زبان عيلامی و به خط ميخی ثبت شده است.
اين لوح ها سال ۱۹۳۷ در اختيار موسسه شرق شناسی دانشگاه شيکاگو در آمريکا بوده است. دانشگاه شيکاگو در ۱۹۵۱ نزديک به ۳۷ هزار از اين لوحها را به ايران بازگرداند و اين نخستين بار پس از انقلاب است که چنين مبادله ای ميان ايران و آمريکا رخ می دهد.

.
آمريکا لوحهای تخت جمشيد را به ايران بازگرداند

.

.

حراج اشياء عتيقه ايران در پاريس و لندن

سال گذشته تعدادی از اشياء عتيقه ايرانی در بازارهای جهانی به فروش رسيد. در فرانسه در يک حراج بزرگ در پاريس مجموعه ای شامل520 قطعه از آثار باستانی و عتيقه ايران و مربوط به دوران های ساسانی، سامانی، عباسی، سلجوقی، ايلخانی، صفوی و قاجار به حراج گذاشته شد.
در حراج ساتبی لندن نيز تابلويی از فتحعلی شاه قاجار کار مهرعلی اصفهانی و تابلويی از چهره زن جوانی با روسری سپيد متعلق به دوره محمد شاه قاجار و دو تابلوی رنگ و روغن از زنان اشرافی دوران صفويه متعلق به مکتب اصفهان مربوط به نيمه دوم قرن هفدهم ميلادی به فروش رسيد.
اين حراج بخشی از حراج آثار هنری ايرانی و اسلامی بنياد برکلی بود.

.

حراج اشياء عتيقه در پاريس

.

بازگشت اشياء قاچاق شده جيرفت

در اواخر اسفند ۱۱۸ قلم از اشيای قاچاق شده جيرفت از لندن شامل يک کاسه سنگی و دو محموله ۳۰ و ۸۷ قطعه ای به ايران بازگردانده شد.
به گزارش خبرگزاری ميراث فرهنگی مقامات انگليس اين اشياء را به صورت سه محموله به سفارت ايران در لندن تحويل دادند و چند روز بعد اين اشياء به ايران بازگردانده شد.

.

تشکيل يگان پاسداران ميراث فرهنگی
غارت محوطه های کاوش نشده جيرفت سبب شد تا مسئولان به فکر حفاظت از اين محوطه بيافتند و بالاخره پس از مدت ها بحث و گفتگو برای حفاظت از آثار باستانی، به ويژه محوطه هايی که هنوز توسط باستان شناسان کاوش نشده اند، قرار شد يگان پاسداران ميراث فرهنگی تشکيل شود. در ماه های پايانی سال ۸۳ فرمانده اين يگان منصوب شد، اما اين يگان هنوز نيروی انسانی ندارد.
برای جلوگيری از خروج غير قانونی اشيای باستانی تفاهم نامه ای بين سازمان ميراث فرهنگی و گردشگری و ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز، کميته تخصصی مبارزه با قاچاق اشياء عتيقه تشکيل شد.
.

ايران و ميراث معنوی
در خرداد ماه دولت پيوستن ايران به کنوانسيون حفظ ميراث معنوی يونسکو را تصويب کرد.سازمان جهانی يونسکو در مهرماه ۱۳۸۲ با هدف حمايت از خرده فرهنگ ها در برابر جهانی شدن کنوانسيون حفظ ميراث معنوی را تصويب کرد.
اجرای اين کنوانسيون منوط به پيوستن سی کشور به آن است. ايران برای نخستين قدم در اجلاس سال ۲۰۰۵ پرونده نوروز و گويش مراغی را به يونسکو ارائه خواهد کرد.

.
سهم ايران از ميراث معنوی جهان

.

پرونده همچنان مفتوح ميدان نقش جهان

با ساخت برج جهان نما در اطراف ميدان نقش جهان اصفهان و تجاری شدن حريم آن ، اين ميدان در معرض آسيب جدی قرار می گيرد. مسئولان ميراث فرهنگی تاکنون بسيار تلاش کرده اند تا مانع ساخت اين برج شوند و چندين بار نيز اعلام شده که ساخت آن متوقف شده، اما کوتاه زمانی بعد ساخت آن از سر گرفته شده است.
کانون مدافعان حقوق بشر به رياست شيرين عبادی برنده جايزه صلح نوبل سال ۲۰۰۳ با پيگيری حقوقی چندين بار خواستار توقف ساخت برج جهان نما شده و حتی شيرين عبادی اسفند ماه طی نامه سرگشاده ای به رييس جمهور در اين باره هشدار داد.
شهر اصفهان در سال ۱۹۷۹ در فهرست آثار ميراث فرهنگی جهان ثبت شده و لطمه ای که ساخت اين برج به ميدان نقش جهان می زند چنان حساس است که يونسکو به ايران اعلام کرده است که بايد از ارتفاع اين برج بکاهد.
يونسکو تابستان ۸۴ پس از مطالعه گزارش ايران در مورد اين موضوع، در باره افزودن اصفهان به فهرست آثار تهديد شده جهان تصميم خواهد گرفت.

توافق ميراث فرهنگی و موزه لوور
در آبان ماه بين حسين مرعشی رييس سازمان ميراث فرهنگی و گردشگری و آقای هانری لوی رت رييس موزه لوور پاريس توافقنامه ای برای همکاری به امضاء رسيد.
به موجب اين توافق سازمان ميراث فرهنگی و موزه لوور در زمينه هايی چون پژوهش حوزه های باستانی، تاريخ هنر، موزه داری، حفاظت و مرمت، مبارزه بر عليه نقل و انتقال غير قانونی آثار فرهنگی و... همکاری خواهند کرد.
اين موافقتنامه تا ماه ژوئن سال ۲۰۱۱ اعتبار دارد.

مردان نمکی
يازده سال پس از کشف اسکلت مرد نمکی در اعماق معدن نمک چهرآباد زنجان در پاييز ۸۳ بقايای اسکلت دو مرد نمکی ديگر در آن معدن کشف شد. پس از متوقف کردن بهره برداری از معدن نمک، کارشناسان به کاوش در اين معدن پرداختند و به زودی اسکلت مرد نمکی چهارم که از نظر لباس و اجزای بدن کامل تر و سالم تر از مردان نمکی ديگر است، کشف شد. به گفته يحيی رحمتی مديرکل ميراث فرهنگی زنجان بخش هايی از بافت و نسوج نرم در بدن مرد نمکی چهار سالم و محفوظ مانده است.
تاکنون با بررسی چند تونل قديمی در اعماق معدن نمک چهرآباد زنجان قسمتی از پارچه و لباس پشمی، دو لنگه کفش چرمی سالم و يک شلوار و پيراهن پشمی به دست آمده است.
کارشناسان با توجه به اشياء کشف شده از مرد نمکی يک مانند گوشواره طلای آويخته به گوش، اشياء فلزی و سفال های خاکستری نقش دار و با توجه به آرايش مو و سيمای ظاهری، و با توجه به طرز لباس پوشيدن او و پس از مقايسه اين اشياء با نقوش تخت جمشيد و يافته های باستان شناسان در گورستان های تپه مارليک اعلام کردند مردنمکی يک از سکاييان است که خراج گذار حکومت هخامنش بوده اند، و از نظر زمانی به قرن هشت قبل از ميلاد تعلق دارد.
با کشف مرد نمکی چهار برنامه های مطالعات ژئو تکنيک ( تکنولوژی شناخت زمين )، ژنتيک و مطالعات ميدانی برای کشف ارتباط ميان تپه ها و سکونت گاه های باستانی شناخته شده شتاب گرفته است.

کاوشهای باستان شناسی در جيرفت
سال گذشته در سومين فصل کاوشهای باستان شناسی در محوطه های باستانی جيرفت در حاشيه هليل رود هفت فضای مسکونی کشف شد و به اين ترتيب در دوسال گذشته در جريان بررسی های باستان شناسی حوزه تمدن هليل رود بيش از ۹۵ محوطه متعلق به هزاره پنجم پيش از ميلاد شناسايی شده که ۶۰ محوطه آن گورستان است.
در کاوش های علمی و حفاری های غير مجاز قاچاقچيان آثار سنگی، سفالی و بقايای معماری از هزاره سوم پيش از ميلاد به دست آمده است.
آنچه توجه باستان شناسان را در اين محوطه جلب کرده وسعت گورستان های آن است. آنها حدس می زنند اين منطقه در دوران باستان بسيار پرجمعيت بوده است.
با کشف بخشی از يک آجر کتيبه دار با دو سطر نوشته در بخش بنای يادمانی محوطه باستانی کنار صندل در حوزه تمدن هليل رود و در مراحل پايانی اين فصل از کاوش وجود خط در اين منطقه در نيمه نخست هزاره سوم قبل از ميلاد و در عصر مفرغ به اثبات رسيد.
به گفته دکتر يوسف مجيدزاده سرپرست هيئت کاوش باستان شناسی حوزه هليل رود خط اين کتيبه نسخه جديدتر خط نوشتاری عيلامی است که در کتيبه پوزوراين شوشيناک به دست آمده است. اين آجر کتيبه دار برای خواندن و رمز گشايی در اختيار فرانسوالا کارشناس بزرگ فرانسوی و چند کارشناس بين المللی قرار خواهد گرفت.
در طول ۴۰۰ کيلومتر رودخانه هليل رود، در شهرستان های بافت، کهنوج، جيرفت و عنبرآباد تاکنون بيش از ۷۰۰ محوطه باستانی شناسايی شده است.

.

شهر سوخته

کشفيات هشمتين دوره کاوش در شهر سوخته مسايل بسياری را برای کارشناسان روشن کرد.فعاليت های اين دوره از کاوش بيشتر در بخش گورستان اين شهر پنج هزارساله متمرکز بود و طی آن ۵۴ گور و اسکلت باستانی و ۱۶۹ شيئی تاريخی کشف شد.
با اين کشفيات کارشناسان پی بردند که زنان شهر سوخته در پنج هزار سال قبل علاوه بر استفاده از گردنبند و دستبند، گوشواره نيز به گوش می کردند.
مشخص شد که به دليل رواج ازدواج فاميلی ميان ساکنان شهر سوخته بيماری مهلک هيدروسفالی در ميان کودکان اين منطقه شايع بوده و اغلب کودکان تا پيش از ۱۳ سالگی بر اثر اين بيماری می مردند. قبلا جمجمه ای از يک بيمار مبتلا به بيماری هيدروسفالی به دست آمده بود که روی آن اثرات جراحی موفقيت آميزی ديده می شد.
شهرسوخته در ۵۶ کيلومتری زابل در استان سيستان و بلوچستان و در حاشيه جاده زابل زاهدان واقع شده و پنجهزار سال قدمت دارد. اين شهر در ۳۲۰۰ سال قبل از ميلاد پايه گذاری شده و مردم اين شهر در چهار دوره بين سال های ۱۸۰۰ تا ۳۲۰۰ قبل از ميلاد در آن سکونت داشته اند.

.
يافته های هشتمين دوره کاوش 'شهر سوخته'

دهانه غلامان، شهر بی سکنه

يکی ديگر از اتفاقات مهم مربوط به ميراث فرهنگی نتايج کاوش در شهر دهانه غلامان در ۲ کيلومتری روستای قلعه نو و ۴۴ کيلومتری شهرستان زابل است.
باستان شناسان ايرانی و ايتاليايی در کاوش های اين شهر ۲۵۰۰ ساله پی بردند که ساختمان های اين شهر در روی بلندی هايی از سطح زمين های کشاورزی و با هدف دفاع از شهر در مقابل سيل های ناگهانی و فصلی رود هيرمند ساخته شده است و نکته مهم اينکه ساخت و معماری شهر بر مبنای نقشه بوده است.
بنا به خبر خبرگزاری ميراث فرهنگی اين اولين بار است که در سايت های باستانی تهيه نقشه و موضوع پيش ساخته بودن يک کلان شهر مطرح می شود.
شهر دهانه غلامان ۲۷ ساختمان مهم و کليدی داشته است از جمله دو ساختمان مذهبی و صنعتی. شهر دهانه غلامان يکی از پايتخت های معتبر دوران هخامنشی بوده، و بر مبنای شواهد و تحقيقات باستان شناسی مذهب ساکنان آن تلفيقی از مذاهب هند و ايرانی و زرتشتی بوده است.
دو نکته بسيار مهم درباره شهر غلامان وجود دارد: نبود هيچ اثری از برج و بارو، دژ و ديوار دفاعی در شهر، که نشان دهنده زندگی صلح آميز مردم آن بوده، و نبود هيچگونه اموال منقول و غير منقول حتی در لايه های باستانی که باستان شناسان فکر می کنند به احتمال بسيار زياد ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال پس از ساخت شهر، ساکنان آن با برنامه ريزی دقيق و در فرصتی مناسب تمامی اموال خود را جمع آوری و به مکان نامعلومی ـ شايد پاکستان فعلی مهاجرت کرده اند. آنها بر اين گمان اند که احتمالا خشک شدن رود هيرمند سبب اين مهاجرت بوده است.
باستان شناسان ايتاليايی در سال ۱۹۶۰ شهر دهانه غلامان را شناسايی کردند و عمليات حفاری آن بين سال های ۱۹۶۲ تا ۱۹۶۵ به طول انجاميد.مساحت شهر دهانه غلامان ۱۵۰۰ متر در ۸۰۰ متر است.